تابستان 1359 تجاوز آشكار نظامي ارتش عراق با تعرض همه جانبه هوايي به ده مركز مهم هوايي با قصد انهدام ظرفيت جنگي نيروي هوايي ارتش ايران آغاز شد. رژيم عراق سرنگوني جمهوري اسلامي ايران را به عنوان هدف مدنظر داشت. عراق در نخستين روز تجاوز و با طرح ريزي حمله هوايي به مراكز پروازي ايران از دام گستري اسرائيلي ها در جنگ ژوئن 1967 اعراب و اسرائيل تقليد كرده بود كه با درايت طراحان نظامي و توان رزمي نيروي هوايي ارتش ايران با شكست مواجه شد.
نخستين بار در سال 1253 هجري قمري والي عثماني در عراق به خرمشهر حمله كرد و از آن پس گاه و بيگاه در برابر تجاوزات طرفين عهدنامه هايي به امضا مي رسيد.
در سال 1266 هجري قمري عهدنامه ي ارض روم، در سال 1329 هجري قمري پروتكل تهران و در سال 1331 هجري قمري پروتكل استامبول در مورد اختلاف هاي مرزي دو كشور مطرح گرديد. بار ديگر در سال 1935 ميلادي ايران و عراق در جامعه ملل مطرح شد كه منجربه عهدنامه ي مرزي 1316 هجري شمسي(1937 ميلادي)) گرديد.
به دنبال الغاي اين عهدنامه در سال 1348 عهدنامه اي بدين شرح في مابين دو كشور به امضا رسيد:
1- مرزهاي زميني خود را بر اساس پروتكل استامبول مورخ 1913 و صورت جلسه هاي تعيين مرز مورخ 1914 تعيين كنند.
2- مرزهاي آبي خود را بر اساس خط تالوگ تعيين كنند.
3- دو كشور متعهد شوند كه در مرزهاي خود كنترل دقيق و موثر به منظور قطع هر گونه رخنه و نفوذ كه جنبه ي خرابكارانه از هر سو داشته باشد اعمال كنند.
4- توافق شده كه مقررات فوق عواملي جهت يك راه حل كلي هستند و نقص هر يك از موارد مغاير روح توافق الجزيره است.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي صدام حسين براي رسيدن به اهداف توسعه طلبانه ي خود با اين تصور كه مي تواند خلاء قدرت ناشي از سقوط شاه در منطقه ي خليج فارس را پر كند و نقش رهبري اعراب را به بهانه ي دفاع و گسترش آرمان هاي ناسيوناليسم عرب احراز كند به اقدامات و صحنه سازي هاي ديپلماتيك پرداخت تا زمينه اي براي به دست آوردن عنوان قدرت برتر منطقه براي خود فراهم كند.
از نظر تبليغاتي نيز عراق شهرهاي اهواز را الاحواز و خرمشهر را محمره آبادان را عبادان و هويزه را حويزه و سوسنگرد را خفاحيه و بالاخره خوزستان را عربستان نامگذاري كرد .
در همين رابطه در نشريه ي ژون افريك تاريخ 9 ژوئن 1982 در خصوص اقدامات صدام در مورد لغو عهدنامه 1975 و آغاز جنگ تحميلي عليه ايران مقاله اي منتشر گرديد كه با بيان اهم مطالب آن به تاريخچه ي مختصر روابط دو كشور ايران و عراق خاتمه داده شد.
1- روز 5 اوت 1980 صدام با برخي از سران منطقه در شهر طائف ملاقات كرد. از لحاظ تئوري هدف اين ديدار تقويت همكاري بين آن ها و حصول توافق درباره ي يك استراتژي براي مقابله با ضميمه كردن بيت المقدس به اسرائيل بود ولي در واقع مبارزه عليه ايران هدف اصلي اين ملاقات بود.
2- طي اين ملاقات طرفين ضمن تجزيه و تحليل شرايط و اوضاع و احوال ايران و اين كه ايران با مخالفت هاي متعدد و مشكلات ناشي از گروگان گيري كارمندان سفارت آمريكا روبه رو بود به اين نتيجه رسيدند كه عراقي ها در سواحل خليج فارس خود را براي شكست دادن رژيم ايران آماده كنند.
3- تماس هايي كه صدام با مخالفان ايران برقرار كرده بود او را به اين نتيجه رساند كه به محض شروع جنگ اين نظام از هم خواهد پاشيد. لذا در 22 سپتامبر صدام به ارتش خود فرمان هجوم به ايران را صادر كرد.
نيروي هوايي و آغاز تجاوز
31 شهريور 1359
تابستان 1359 تجاوز آشكار نظامي ارتش عراق با تعرض همه جانبه هوايي به ده مركز مهم هوايي با قصد انهدام ظرفيت جنگي نيروي هوايي ارتش ايران آغاز شد. رژيم عراق سرنگوني جمهوري اسلامي ايران را به عنوان هدف مدنظر داشت. عراق در نخستين روز تجاوز و با طرح ريزي حمله هوايي به مراكز پروازي ايران از دام گستري اسرائيلي ها در جنگ ژوئن 1967 اعراب و اسرائيل تقليد كرده بود كه با درايت طراحان نظامي و توان رزمي نيروي هواييي ارتش ايران با شكست مواجه شد.
خلبانان نيروي هوايي ارتش ايران نيز با يك حمله برق آسا در كمتر از دو ساعت جواب اين حمله را دادند و در فرداي آنرو با به پرواز در آوردن 200 فروند هواپيماي جنگنده و حمله به پايگاه هاي مهم نيروي هوايي عراق به وسيله ي 140 فروند هواپيماي شكاري بمب افكن درسي عبرت انگيز به آنان دادند. نيروي هوايي در اين روز بيش از 335 سورتي پرواز عملياتي انجام داد كه اين به نوبه خود امري مهم تلقي مي شد
در اين تهاجم وسيع هدف هايي مورد تهاجم قرار گرفتند كه عبارتند از :
1- پايگاه هاي هوايي و نظامي، موصل، الرشيدبغداد، سليمانيه، كوت، شعيبيه، ناصريه وام القصر
2- هر دو باند پروازي پايگاه كركوك
3- پالايشگاههاي نفت كركوك و بصره
4- فرودگاه هاي حبانيه شمال
5- چاه هاي نفت بابا گرگو ومخازن نفت موصل و تاسيسات گازي كركوك
6- پل هاي ارتباطي تنومه و بصره
اين حملات كه منجر به انهدام و از رده خارج شدن بخشي از توان رزمي نيروي هوايي دشمن براي مدت طولاني شد، باعث شد تا ارتش عراق در به كار گيري اين نيرو دچار ضعف هاي آشكار شوند و نيروي زميني خود را بدون پشتيباني و پوشش موثر هوايي در مناطق داخل خاك ايران رها كنند. به همين دليل نيروي ارتش ايران با كسب برتري هوايي، واحدهاي زرهي، پياده، مكانيزه، توپخانه و قرارگاها ي تاكتيكي، نقاط آماده ي ستون هاي نظامي و محورهاي مواصلاتي نيروي پياده دشمن را مورد تهاجم هواپيماهاي شكاري بمب افكن قرار داد. بعد از اين حمله سراسري از آن سوي مرزها خبر رسيد كه تعدادي از پايگاه هاي عراق تا 2 ماه بعد از اين حمله عملياتي نشدند .
ارتش ايران با طرح ريزي هاي اوليه ي عملياتي در جهت بمباران مراكز نظامي به ويژه پايگا هاي هوايي دشمن اين اصل مهم را مورد توجه قرار داده بود كه با زمين گير كردن هواپيماهاي عراق و كسب برتري هوايي، فرصت زماني كافي براي رسيدن به اين اهداف را به دست آورد:
1- فراهم نمودن فرصت لازم براي سازماندهي نيروهاي پراكنده سطحي و انجام طرح ريزي هاي اولي پدافندي
2- انتقال نيروهاي سطحي از پشت جبهه به مناطق عملياتي
حكام جنگ افروز بغداد تصميم گرفتند عمليات تعرض هوايي و بمباران استراتژيك در داخل ايران را انجام دهند. با توسعه ي حملات عراق به منابع استراتژيك كشور وظيفه ي خطير در حراست از آن ها به عهده ي فرماندهي هوايي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران گذاشته شد و با سود جستن از شبكه ي گسترده اي از ايستگاه هاي رادار و پست هاي شنود الكتريكي، تحركات هوايي دشمن را زير نظر گرفتند و با بهره گيري از هواپيماها و سيستم هاي موشكي و ضد هوايي از قلمرو ايران به صورت عمليات تجسس، كشف، شناسايي و انهدام هواپيماهاي دشمن در ابعاد زير پرداخت:
1- برقراري مناطق ايستايي هواپيماهاي شكاري از جمله هواپيماي مردن اف14 به صورت نگهبانان آسمان كشور
2- برقراري پوشش هوايي در ارتفاعات مختلف
3- تقويت و گسترش شبك ي اعلام خبر و كنترل عملياتي آتشبارهاي موشكي ارتفاع متوسط و كم ساير تجهيزات توپخانه و موشكي ارتفاع كم نيروهاي مسلح
4- ايجاد شبكه جهت اعلام وضعيت هاي مختلف پدافندي از رسانه هاي گروهي به هنگام شروع يا خاتمه حملات هوايي جهت ارتفاع عمودي
5- كاهش توان رزمي هوايي دشمن در پوشش هوايي و پشتيباني نزديك از نيروهاي زميني خود
6- آزادي عمل جهت هواپيماهاي شكاري خود
7- كاهش ظرفيت جنگي دشمن در دست زدن به حملات احتمالي هوايي به نقاط حساس و حياتي، اقتصادي، سياسي، صنعتي و ...استراتژيكي كشور
8- كسب فرصت جهت تامين و تقويت بنيه ي دفاع هوايي نزديك و دور از منابع استراتؤيكي كشور
9- مهيا شدن زمينه ي مناسب جهت تغيير ماموريت و مقابله سريع نيروي هوايي با تمركز تلاش هوايي بر عليه نيروهاي سطحي دشمن به منظور انسداد و جلوگيري از پيشروي آن ها در داخل خاك ايران.
ارتش عراق زير فشار نيروهاي ايران به اجبار ناچار به توقف و تثبيت در مواضع نامناسب تاكتيكي شد. دشمن بعثي ناتوان از پاسخ گويي به حملات كوبنده ي نيروهاي هوايي نقاط مسكوني شهرهاي ميهن اسلامي را هدف حمله خود قرار داد كه در اين راستا شهر دزفول به عنوان سمبل مقاومت مردمي و نشانه ي جنايات رژيم عراق متحمل نخستين حملات هوايي و موشكي دشمن گرديد و به اين طريق سر فصل جديدي از جنايات رژيم عراق در حمله به شهرها و نقاط مسكوني گشوده شد.
به استناد مندرجات روزنامه ي كيهان مورخه 8/7/1359 خبرگذاري آسوشيتد پرس در نهمين روز از آغاز تجاوز عراق به ايران از اعزام هواپيماهاي آواكس (رادارهاي پرنده) آمريكا به منطقه ي خليج فارس جهت كسب و ارسال اطلاعات نظامي به ارتش عراق گزارش داده است. در گزارش اين خبر گزاري با اشاره به اين كه هواپيماها قرار است توسط ايالات متحده آمريكا در خاك عربستان مستقر شود تا تحركات جنگ ايران و عراق زير نظر بگيرد. اين هواپيماها قادرند تا برد 400 كيلومتر در اطراف خود را ار هر نظر تجسس كنند و تحركات هوايي را كشف و شناسايي كرده و به مراكز تصميم گيري گزارش دهند.
در همين ايام خبر گزاري رسمي شوروي (تاس) نيز به حمايت از عراق برخاست و گفت: دولت شوروي بر اساس پيمان هاي نظامي كه با عراق بسته در صورت هر گونه تهديدي عليه اين كشور ناچار است اقدامات لازم را براي نجات عراق انجام دهد.
ارتش عراق نيز با اين پشتيباني حملات خود را ادامه داد و در مقابل اين حملات نيروي هوايي كشورمان حملات خود را تنها متوجه تاسيسات حيايتي اقتصادي ونظامي دشمن كرد و با هدف قرار دادن پالايشگاه كركوك، خانقين، دوحه بغداد، كارخانجات پتروشيمي بصره و زبير، پل هاي تنومه ،القرنه، ام القصر،پادگان هاي رواندوز و زاخو، تاسيسات نفتي كركوك، موصل، رادار زبيده، تاسيسات برق سدهاي دوكان و در بنديخان، تلمبه خانه عين الزاله و صدها هدف نظامي و اقتصادي ديگر صدمات سنگيني بر پيكر اقتصادي و نظامي دشمن وارد كرد. اين اقدامات پس از ده روز مبين شكست استراتژي عراق در حمله به خاك ايران بود.
نيروي هوايي و تثبيت نيروهاي دشمن
آبان 59- مهر 60
در يك ماه اول جنگ نيروي هوايي تقريبا تمامي اهداف از پيش تعيين شده در خاك عراق را بمباران كرده بود و با پروازهاي شناسايي بر فراز خاك دشمن سعي در شناسايي اهداف جديدي در عمق خاك دشمن نموده بود .
با كاهش فعاليت هاي هوايي عراق به دليل ترس از واكنش مستمر نيروي هوايي ارتش ايران با تركيب موزوني از هواپيماهاي مدرن و پيشرفته اف- 14 به منظور ايجاد پوشش هوايي و كسب برتري هوايي و تامين پرواز هواپيماهاي اف- 4 و اف-5 و جابه جايي تاكتيكي و استقرار سايت هاي موشكي پدافند زمين به هواي ارتفاع متوسط ( به صورت دفاع منطقه اي) به همراه گسترش تعداد قابل ملاحظه اي از تجهيزات توپخانه ضد هوايي ارتفاع كم ( به صورت دفاع نقطه اي) عملاً امكان هر گونه آزادي عمل رادر تحركات هوايي از نيروي هوايي عراق سلب گرديد و رژيم عراق از روزهاي آغازين دومين ماه نبرد از اجراي عمليات موثر و عمده ي هوايي در روند جنگ تحميلي باز ماند. ارتش عراق براي رهايي از نافرجامي طرح هاي عملياتي اش تمام تلاش خود را معطوف به بازگشايي جبهه ي جديدي در دريا كرد تا شكست خود را در خشكي و هوا جبران كند. نيروي دريايي عراق با وارد عمل كردن ناوچه هاي موشك انداز تندرو اوزا و هلي كوپترهاي سوپر فرلون مجهز به موشك هاي هوا به سطح تهاجم به كشتي هاي تجارتي ايران حامل كالاهاي استراتژيك در منطقه ي شمال خليج فارس را آغاز كرد.
طراحان و كارشناسان نيروهاي هوايي و دريايي ايران از ظرفيت جنگ و امكانات نيروي دريايي عراق اطلاع داشتند و احتمال وقوع نبرد در خليج فارس را پيش بيني مي كردند. در مهر ماه 1359 به تلافي عمليات دشمن ، اسكله هاي صادرات نفت الكبر و الاميه هم زمان مورد بمباران جنگنده ي بمب افكن هاي نيروي هوايي و گلوله باران توپخانه ناوگان نيروي دريايي ارتش ايران قرار گرفت.
هدف مهم اين عمليات بيرون كشاندن واحدهاي دريايي عراق از مخفي گاه هاي خود در آبگيرهاي منتهي به خورهاي زبير و عبدالله بود كه توسط هواپيماهاي شكاري نيروي هوايي ايران در هم كوبيده شد و در راستاي اين هدف دو فروند ناوچه ي پيش رفته اوزا هدف قرار گرفته و به قعر آب هاي خليج فارس فرستاده شد.
روز هفتم آذر ماه 1359 خلبانان نيروي هوايي ارتش ايران بر اساس طرح هاي از قبل تعيين شده و هماهنگ با نيروي دريايي و با اتخاذ تمهيدات و تاكتيك هاي ويژه رزمي، نيروي دريايي عراق را به صحنه ي نبرد در شمالي ترين بخش خليج فارس كشانده و در يك نبرد سهمگين و رو در روي هوايي موفق شدند هفت فروند هواپيماي شكاري آنان را منهدم كنند و هفت فروند از ناوچه هاي موشك انداز و يك فروند ناو نيرو بر يك هزار تني را هدف قرار دهند و به قعر آب هاي خليج فارس بفرستند كه جمعي از پرسنل اين واحد ها توسط شناورهاي خودي به اسارت در آمدند.
اين گونه بود كه دست عراق از منطقه ي استراتژيك خليج فارس قطع شد و به همين دليل اين روز به روز نيروي دريايي ارتش ايران نامگذاري شد. در طول اين دوره نيروي هوايي با حملات مداوم هوايي در عمق خاك دشمن توان رزمي عراق را در ابعاد اقتصادي و نظامي به نحو چشم گيري منهدم كرد و مجموعه اي از اهداف استراتژيك نظير پالايشگاه هاي مهم ، تلمبه خانه هاي نفت ، كارخانجات پتروشيمي و صنايع سنگين، نيروگاه هاي برق، ترمينال هاي نفتي و هدف هاي تاكتيكي مثل پايگاه هاي هوايي و فرودگاه هاي مقدم و انبارهاي مهمات و ... از دسترس خلبانان نيروي هوايي به دور نماندند.
نيروي هوايي عراق در راستاي اين طرح نظامي، يكان هايي از تجهيزات پدافند زمين به هوا شامل موشك هاي زمين به هواي سام 3 و سام 6 و توپ هاي ضد هوايي هدايت شونده راداري را در جبهه هاي نبرد گسترش مي داد.
ارتش ايران نيز با تغيير تاكتيك تهديدات را خنثي كرده و براي كاهش ضايعات احتمالي راه كارهاي مناسبي را اتخاذ نمود كه در اين زمينه مي توان بمباران هوايي محل تجمع نيروها، تجهيزات و ادوات عراق از ارتفاع بالا اشاره كرد. نتايج اين عمليات دشمن را وادار به انتقال سيستم موشكي زمين به هواي ارتفاع بالا سام 2 به منطقه ي نبرد كرد كه متقابلاً با به كار گيري روش هاي ويژه جنگ الكتريكي تهديدات موشك هاي سام 2 نيز خنثي شد.
رژيم عراق نيز به دليل ضعف نظامي خود به كشورهاي پيشرفته صنعتي متوسل شد. كشور فرانسه بزرگ ترين پشتيبان غربي و تامين كننده ي سلاح براي عراق بود كه 60 فروند هواپيماي پيشرفته ميراژ اف-1 مجهز به موشك هوا به سطح اگزوست و موشك هوا به هواي سوپرماترا 530 در اختيار آن ها قرار داد.
عراق بخش بزرگي از هواپيماهاي شكاري بمب افكن و ترابري عملياتي خود را به پايگاه هوايي الوليد (h-3) در منتهي اليه غرب اين كشور در جوار مرزش با اردن منتقل كرد تا بتواند با جا به جايي به پايگاه هاي مقدم جبهه در عمليات تاكتيكي نظامي از اين هواپيما ها استفاده كند.
كارشناسان ايراني نيز با بهره گيري از انواع هواپيماهاي شكاري بمب افكن، شكاري رهگير، پست فرماندهي پرنده و هواپيماهاي سوخت رسان با انجام 4 مرحله سوخت گيري در آسمان و پرواز در ارتفاع بسيار كم در تاريخ 15 فروردين 1360با به پرواز درآوردن 10 فروند هواپيماي اف 4 و عبور دادن 8 فروند آنها از مرز با طي مسافتي طولاني، مرزهاي شرقي عراق را پشت سر گذاشتند و پس از رسيدن به مرز غربي ( نوار مرزي مشترك عراق و اردن) در يك عمليات غافلگير كننده به هدف هاي از پيش تعيين شده شامل تاسيسات ، هواپيماها و امكانات عملياتي پايگاه هوايي الوليد و فرودگاه هاي آن يورش برده و ضمن انهدام اين مراكز، همگي به سلامت بازگشتند. در اين عمليات غروز آفرين علاوه بر شركت هواپيماهاي اف 4 بعنوان محور اصلي انواع هواپيماهاي سوخت رسان و ترابري و هوايپماهاي شكاري اف 5 و 14 نيز بعنوان شركت كننده در ماموريت فريب شركت داشتند.
نيروي هوايي به لحاظ تنوع، پيچيدگي، وابستگي تجهيزات عمده ي آفند و پدافند شامل انواع هواپيماهاي پيشرفته و جنگنده بمب افكن، ترابري سنگين و سبك، رادارها، ايستگاه هاي شنود و الكترونيكي انواع موشك هاي هوا به هوا، هوا به زمين و زمين به هواي، سيستم هاي كنترل آتش و كامپيوتر ها ، بيش از هر نيروي ديگر در داخل كشور با كمبودهاي آشكار پشتيباني و لجستيكي در ابعاد تعميراتي و نگهداري مواجه بود. از طرفي دشمن نيز كه با كشته و اسير شدن تعداد زيادي از سربازانش كه موجب تسليم شدن اين نيروها به ايران مي شد به اين نتيجه رسيدند كه ادامه ي جنگ در جبهه ها ي زميني به سود عراق نخواهد بود. به اين ترتيب با ايجاد امكانات جديد دامنه ي فعاليت هاي تاكتيكي نيروي هوايي عراق تدريجاً توسعه يافت و پس از چندي تهديدات بر عليه ناوگان تجارتي ايران در منطقه ي شمالي خليج فارس و تاسيسات نفتي جزيره ي خارك به صورت جدي مشاهده شد. با تغيير استراتژي نيروي هوايي عراق پس از آبان 1359 و شناسايي و بمباران اهداف مهم اقتصادي و صنعتي و نظامي كشور واحدهاي دفاع هوايي نيروي هوايي ارتش ايران ماموريت جديدي را آغاز كردند.
انهدام دو فروند هواپيماي پيشرفته ي توپولف- 22 در تاريخ هفتم آبان 1359 درحوالي تهران و نجف آباد و همچنين به اسارت در آمدن تعداد زيادي خلبان و سرنگوني هواپيماهاي دشمن در اين برهه از جنگ از نتايج اين اقدام به موقع به شمار مي آيد.
به كارگيري هواپيماهاي رهگير مدرن اف- 14 باعث شد تا نيروي هوايي ايران حاكميت خود را به داخل مرزهاي عراق و خارج از فضاي آب هاي فلات قاره و مرزهاي بين المللي گسترش دهد.
نظرات شما عزیزان:
دسته بندی : دفاع مقدس , ,
برچسب ها :
